ಕನಕದಾಸರು (ತಿಮ್ಮಪ್ಪ ನಾಯಕ) 16ನೇ ಶತಮಾನದ ಕರ್ನಾಟಕದ ಮಹಾನ್ ಸಂತ ಕವಿ ಮತ್ತು ಹರಿದಾಸ ಪರಂಪರೆಯ ಅಗ್ರಗಣ್ಯರಲ್ಲಿ ಒಬ್ಬರು. ಅವರು ತಮ್ಮ ಕೀರ್ತನೆಗಳು ಮತ್ತು ಕಾವ್ಯಗಳ ಮೂಲಕ ಅಂದಿನ ಸಮಾಜದಲ್ಲಿ ಆಳವಾಗಿ ಬೇರೂರಿದ್ದ ಜಾತಿಭೇದ, ಮೌಢ್ಯ ಮತ್ತು ಡಾಂಭಿಕತೆಯ ವಿರುದ್ಧ ಪ್ರಬಲವಾಗಿ ದನಿ ಎತ್ತಿದರು. ಕನಕದಾಸರ ಚಿಂತನೆಗಳು ಭಕ್ತಿ, ಮಾನವೀಯತೆ, ಮತ್ತು ಸಮಾನತೆಯ ತಳಹದಿಯ ಮೇಲೆ ನಿಂತಿವೆ.
*ಸಾಮಾಜಿಕ ಮೌಢ್ಯಗಳ ವಿರುದ್ಧ ಸಮರ*
ಕನಕದಾಸರು ಜಾತಿ ವ್ಯವಸ್ಥೆಯನ್ನು ಅತ್ಯಂತ ತೀವ್ರವಾಗಿ ವಿರೋಧಿಸಿದರು. ಅವರ ಪ್ರಕಾರ, ಮನುಷ್ಯನನ್ನು ಆತನ ಕುಲದಿಂದ ಅಳೆಯುವುದು ಅಸಂಬದ್ಧ. ಪ್ರಸಿದ್ಧವಾದ “ಕುಲ ಕುಲ ಕುಲವೆಂದು ಹೊಡೆದಾಡದಿರಿ” ಕೀರ್ತನೆಯ ಮೂಲಕ, ಎಲ್ಲ ಮಾನವರು ಒಂದೇ ಮೂಲದಿಂದ ಬಂದವರು, ಆಂತರಿಕ ಶುದ್ಧತೆಯೇ ನಿಜವಾದ ಕುಲ ಎಂದು ಸಾರಿದರು.
ತಮ್ಮ ‘ರಾಮಧಾನ್ಯ ಚರಿತ್ರೆ’ ಎಂಬ ಕಾವ್ಯದಲ್ಲಿ ಅವರು ಅಕ್ಕಿ (ಭತ್ತ) ಮತ್ತು ರಾಗಿಗಳ ನಡುವಿನ ಸಂಭಾಷಣೆಯ ಮೂಲಕ ಸಮಾಜದ ಆರ್ಥಿಕ ಮತ್ತು ಸಾಮಾಜಿಕ ಅಸಮಾನತೆಯನ್ನು ಪ್ರಶ್ನಿಸಿದರು. ಶ್ರೀಮಂತರ ಆಹಾರವಾದ ಅಕ್ಕಿಗಿಂತ ಬಡವರ ಬದುಕಿನ ಆಧಾರವಾದ ರಾಗಿಯೇ ಹೇಗೆ ಶ್ರೇಷ್ಠ ಎಂದು ನಿರೂಪಿಸುವ ಮೂಲಕ, ಶ್ರಮ ಸಂಸ್ಕೃತಿ ಮತ್ತು ದೀನದಲಿತರ ಪರವಾದ ನಿಲುವನ್ನು ಸ್ಪಷ್ಟಪಡಿಸಿದರು.
*ಆಂತರಿಕ ಶುದ್ಧಿ ಮತ್ತು ಪ್ರಾಮಾಣಿಕ ಭಕ್ತಿ*
ಕನಕದಾಸರು ಬಾಹ್ಯ ಆಚರಣೆಗಳಾದ ತೀರ್ಥಯಾತ್ರೆ, ವೇಷಭೂಷಣ ಅಥವಾ ಶ್ರೀಮಂತಿಕೆಯ ಪ್ರದರ್ಶನವನ್ನು ನಿರಾಕರಿಸಿದರು. ದೇವರನ್ನು ಮೆಚ್ಚಿಸಲು ಮನಸ್ಸಿನ ಪ್ರಾಮಾಣಿಕತೆ ಮತ್ತು ಸತ್ಯಶುದ್ಧವಾದ ಜೀವನವೇ ಮುಖ್ಯ ಎಂದು ಬೋಧಿಸಿದರು.
”ಎಲ್ಲರೂ ಮಾಡುವುದು ಹೊಟ್ಟೆಗಾಗಿ ಗೇಣು ಬಟ್ಟೆಗಾಗಿ” ಎಂಬ ಕೀರ್ತನೆಯಲ್ಲಿ, ಮನುಷ್ಯನ ಪ್ರತಿಯೊಂದು ಕಾಯಕದ ಹಿಂದಿನ ಅಂತಿಮ ಉದ್ದೇಶ ಮತ್ತು ಜೀವನದ ಸಾರ್ಥಕತೆಯನ್ನು ಸರಳವಾಗಿ ವಿವರಿಸಿದ್ದಾರೆ. ಅವರ ಚಿಂತನೆಯಲ್ಲಿ, ಭಕ್ತಿಯು ಕೇವಲ ದೇವಸ್ಥಾನಗಳಿಗೆ ಸೀಮಿತವಾಗದೆ, ದೈನಂದಿನ ಜೀವನದ ನೈತಿಕ ಮತ್ತು ಪ್ರಾಮಾಣಿಕ ನಡೆಗಳಲ್ಲಿ ಅಡಗಿದೆ.
*ಕನಕನ ಕಿಂಡಿ: ಭಕ್ತ ಮತ್ತು ದೇವರ ಸಂಬಂಧ*
ಉಡುಪಿಯ ಕೃಷ್ಣಮಠದಲ್ಲಿ ಕನಕದಾಸರಿಗೆ ಪ್ರವೇಶ ನಿರಾಕರಿಸಿದಾಗಲೂ, ದೇವಸ್ಥಾನದ ಹೊರಗಿನ ಸಣ್ಣ ಕಿಂಡಿಯ ಮೂಲಕ ಕೃಷ್ಣನನ್ನು ಕಾಣಲು ಹಂಬಲಿಸಿದರು. ಆಗ ಶ್ರೀಕೃಷ್ಣನೇ ಕನಕದಾಸರ ಭಕ್ತಿಗೆ ಒಲಿದು ಹಿಮ್ಮುಖವಾಗಿ ದರ್ಶನ ನೀಡಿದನೆಂಬ ಐತಿಹ್ಯವಿದೆ. ‘ಕನಕನ ಕಿಂಡಿ’ ಎಂದು ಪ್ರಸಿದ್ಧವಾಗಿರುವ ಈ ಘಟನೆ, ಜಾತಿಗಿಂತ ಭಕ್ತಿಯೇ ದೊಡ್ಡದು ಎಂಬುದಕ್ಕೆ ಜ್ವಲಂತ ಸಾಕ್ಷಿಯಾಗಿದೆ.
ಕನಕದಾಸರ ಕೃತಿಗಳಾದ ‘ನಳಚರಿತ್ರೆ’, ‘ಹರಿಭಕ್ತಿಸಾರ’, ‘ಮೋಹನತರಂಗಿಣಿ’ ಮತ್ತು ಸಹಸ್ರಾರು ಕೀರ್ತನೆಗಳು ಕನ್ನಡ ಸಾಹಿತ್ಯಕ್ಕೆ ಅಮೂಲ್ಯ ಕೊಡುಗೆಗಳಾಗಿವೆ. ಅವರ ವಿಚಾರಗಳು ಇಂದಿಗೂ ಸಾರ್ವಕಾಲಿಕ ಪ್ರಸ್ತುತತೆಯನ್ನು ಹೊಂದಿದ್ದು, ಮಾನವೀಯ ಮೌಲ್ಯಗಳು ಮತ್ತು ಸಮಾನತೆಯ ಸಂದೇಶವನ್ನು ಜಗತ್ತಿಗೆ ಸಾರುತ್ತಿವೆ.
ಶಂಕರ ನಿಂಗನೂರ, ಕಲ್ಲೋಳಿ